اخبار کشاورزی:
نشست زمین جراحتی به عمق خشکسالی‌های پیاپی کرمان
کاج پرس: 27/7/1400
استان کویری کرمان به‌واسطه خشکسالی‌های پیاپی طی دهه‌های اخیر با اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی روبه رو بوده و همین کافیست که پیامدهای ناگوار بسیاری از جمله فرونشست زمین تقریبا در تمامی دشت‌های استان برجای بماند و تهدیدی برای ساکنان این خطه باشد.
براساس اعلام متولیان و کارشناسان، خطر فرونشست زمین از دهه‌های پیش از انقلاب اسلامی در بخش‌هایی از استان کرمان و در منطقه رفسنجان آغاز شده و اکنون این خطر با شکاف‌ها و نشست‌های عمیق حتی دهها متری زمین روندی افزایشی به‌خود گرفته و عمده علت از سوی متخصصان زمین‌شناسی، خشکسالی‌های پیاپی و دبی منفی آب ارزیابی می‌شود.
فرونشست به نسبت دیگر حوادث و بلایای طبیعی زمین، پدیده ای جدید محسوب می‌شود که در چند دهه اخیر پیشرفت فناوری و بهره بردای بی‌حد و حصر از سفره‌ها و منابع آب زیرزمینی به علت افزایش جمعیت و تولید محصولات کشاورزی و معدنی بر این پدیده دامن زده، به حدی که در برخی نقاط کم آب همچون فلات مرکزی ایران و استان کرمان خطر آن بیش از گذشته احساس می‌شود.
در خصوص علت‌های عمق گرفتن این پدیده در کشور و استان پهناور کرمان همین بس که این استان از منابع آبی زیرزمینی اندکی برخوردار است اما همچنان تمایل و اقدام مردم و مسئولان در برداشت از این منابع بیشتر از انتظار و آنچه باید باشد، صورت می‌گیرد.
استان کرمان اینک ۲۳ شهرستان دارد که بیشترین آنها به جز بافت، رابر و بخش‌هایی از شرق استان که آب شربشان از سدها تامین می‌شود، مابقی حتی برای شرب و کشاورزی عمدتا به چاه‌ها روی آورده اند و مشکل تامین آب شرب در برخی نقاط استان به گونه ای است که با تانکر و آبرسانی سیار انجام می‌شود. این درحالی است که هزاران چاه مجاز و غیر مجاز در استان وجود دارد که روزانه خون زمین را می‌مکد و سفره‌های نیمه خالی زیرزمینی را خالی تر از گذشته می‌کند.
برداشت بی رویه آب و بیش از حد ظرفیت آبخوان‌ها سبب خالی شدن حفره‌های زیرزمینی و در نتیجه به هم آمدن (فشردن) حفره‌های درونی زمین بر اثر فشار لایه‌های بالایی می‌شود، در واقع می‌گویند که فرونشست زمین رخ داده که طبیعتا این پدیده با گسترش ساخت و سازها و فشار بیشتر بر پوسته زمین پس از تخلیه آب‌های زیرزمینی شدت می‌گیرد.
سازمان زمین شناسی کشور، کرمان را در ردیف استان‌های پرخطر برای فرونشست زمین قرار داده و همین امر کافیست که تلنگری برای مسئولان باشد که با بهبود وضعیت بهره بردای از این منابع، کرمان را زیست پذیر و ضمن صیانت از منابع موجود، چشم انداز را نیز متناسب با شرایط اقلیمی این منطقه حفظ و با افق‌های روشن تامین کنند.
گرچه اقداماتی همچون تصویب سند سازگاری با کم آبی و انتقال آب فرااستانی تاکنون در استان کرمان اجرایی شده اما شدت مصرف و اضافه برداشت از منابع زیرزمینی به حدی است که دشت‌های کرمان یکی پس از دیگری به سمت خشکی پیش می‌روند و علاوه بر افزایش خطرات فرونشست زمین تقریبا تمامی دشت‌های استان را فراگرفته است.
تاریخچه فرونشست زمین و وسعت آن در دشت‌های کرمان
مدیرکل زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان کرمان در این زمینه معتقد است که فرونشست به ۲ دسته منطقه ای و نقطه ای تقسیم بندی می‌شود و در این زمینه فرونشست‌های کرمان مناطق و دشت‌های وسیع این استان را دربرمی گیرد.
علی رشیدی افزود: فرونشست باعث ایجاد درز و ترک‌هایی در زمین می‌شود که معمولا بارندگی‌ها و آب‌های سطحی به مرور این شکاف‌ها را شسته، بزرگ و عریض و طویل می‌کند.
وی تصریح کرد: فرونشست و شکاف‌های زمین تا عمق چندده متری در دشت اُرزوییه و عنبرآباد (جنوب استان) مشاهده می‌شود که این عمق عمدتا به علت فرسایش است.
مدیرکل زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان کرمان گفت: این شکاف‌ها به مناطق شهری نیز می‌توانند وارد شوند و تبعات خاص خود را حتی در شهرها برجای بگذارند. وی با بیان اینکه پدیده فرونشست زمین در دشت رفسنجان (شمال استان) از اواخر دهه ۴۰ گزارش شده و بتدریج در نیمه‌های شمالی استان طی دهه‌های ۵۰ و ۶۰ گسترش یافته است اظهار داشت: این فرایند در نیمه جنوبی استان نیز طی ۲۰ سال گذشته آغاز شده و اکنون جایی در استان وجود ندارد که درگیر پدیده فرونشست زمین نشده باشد اما میزان آن بالا و پایین دارد.
این مسئول ادامه‌داد: شواهد علمی کاملی در خصوص میزان فرونشست زمین در استان کرمان وجود ندارد و منطقه سیرجان و رفسنجان که طی ۲ دهه اخیر فرونشست شدیدی داشتند، اکنون این پدیده به مرحله پایانی خود رسیده است.
رشیدی بیان داشت: اکنون بهره برداری از آب‌های زیرزمینی در استان کرمان افزایش یافته اما به انتهای آن رسیده ایم؛ فرونشست‌های زمین اتفاق افتاده و اکنون روندی کندتر در برخی دشت‌های استان کرمان مشاهده می‌شود.
وی گفت: بیشتر مناطق جنوب و جنوب غربی استان کرمان از جمله دشت ارزوییه، فاریاب، جیرفت و عنبرآباد طی سال‌های اخیر بیشترین فرونشست را داشته‌اند اما شدت رشد فرونشست دشت‌های شمالی استان طی سال‌های اخیر کاهش یافته است.
دلایل فرونشست زمین دشت‌های کرمان از دیدگاه اساتید دانشگاه
دکترای ژئوفیزیک و رئیس پارک علم و فناوری استان کرمان نیز گفت: فرونشست زمین دلایلی متفاوت دارد که بخشی به علت تخلیه آبخوان‌های زمین است و در این خصوص با برداشتن آب از لایه‌های زمین، سطح ایستایی آب در بخش بافت اسفنجی زمین، این بافت خشک می‌شود و از بین می‌رود. محمدرضا سپهوند در گفت و گویی افزود: بخشی دیگر از فرونشست به علت گسل هاست که در زمان حرکت گسل ها، حوزه‌های افتادگی در زمین شکل می‌گیرند.
وی خاطرنشان کرد: فرونشست زمین در بحث‌های زمین شناسی که براساس استخراج منابع آب شکل می‌گیرد در استان کرمان پررنگ تر است و این پدیده به علت برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی در استان کرمان اتفاق افتاده و بعید نیست که همچون اصفهان چنین رخدادی در شهرهایمان را تجربه کنیم.
سپهوند ادامه داد: اما این مشکل در شهر کرمان به علت اشباع بافت زمین با آب‌هایی همچون فاضلاب، وجود ندارد زیرا هنگام حفاری در این شهر در نزدیکی سطح زمین به آب می‌رسیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به سطح بالای آب بالای شهر کرمان گفت: اگر فاضلاب کشی شهری کامل شود، در صورت مدیریت نشدن ساختار آب، احتمال فرونشست وجود دارد زیرا آبی دیگر به بافت‌های زمین تزریق نمی‌شود.
وی افزود: با ورود آب به فاضلاب شهری، دیگر به داخل زمین کرمان نفوذ نمی‌کند و آن موقع سطح ایستایی آب در این شهر کاهش می‌یابد زیرا دبی خروجی و ورودی آن یکسان نیست، این فرایند باید مدیریت شده باشد که فرونشست در آینده شهر کرمان رخ ندهد.
اقدامات دولت در جلوگیری از اضافه برداشت آب و فرونشست زمین
استاندار کرمان نیز با اشاره به خطر فرونشست زمین در استان تصریح کرد: کشاورزی استان باید از حالت سنتی خارج شود و تولید محصولات با بهره‌وری بالاتر و کم‌آب‌بر روی آورد. علی زینی‌وند با اشاره به اینکه سند سازگاری با کم آبی استان تهیه و اجرایی می‌شود گفت: کرمان با کمبود آب روبه‌رو است و نیاز است که منابع آبی موجود مدیریت شود.
وی با بیان اینکه تغییر الگوی کشت در این شرایط ضرورت دارد و استان کرمان باید زیر سطح کشت گلخانه‌ای برود تا منابع موجود حفظ شود ادامه داد: به مطالبات مردم باید توجه شود اما نیاز است که خودشان هم پای کار بیایند و برای عبور از بحران آب همکاری کنند.
استاندار کرمان با اشاره به اینکه حفظ منابع طبیعی استان اولویت جدی و از پایه‌های تاثیرگذار در زندگی بشر است گفت: فرونشست آب در استان یک موضوع مهم است که باید با برنامه‌ریزی از فرونشست در سال‌های آینده جلوگیری کرد.
وی با اشاره به اینکه فرونشست زمین در استان کرمان یک تهدید است اظهار داشت: حدود ۶ میلیارد تومان از محل صنایع در حوزه منابع طبیعی هزینه شده است.
زندگی را با فرونشست سازگار کنیم
اما این درحالی است که عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان معتقد است فرونشست زمین در دشت‌های استان کرمان تا سطح زیادی پیش رفته و در حالی که نمی‌توان چندان جلو پیشروی آن را گرفت، بایستی با انجام اقداماتی زندگی خود را با این شرایط سازگار کنیم.
کرمان مستعد فرونشستی است که برای آن کاری نمی‌توان کرد
احمد عباس نژاد دکترای زمین شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان نیز گفت: استان کرمان تحت تاثیر ۲ عامل از جمله کوهدشتی بودن( قرارداشتن دشت‌هایی در کنار کوه‌ها با خاکی رسی) و همچنین به علت اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی و افت سطح، به طور کلی مستعد فرونشست ارزیابی می‌شود.
وی در گفت و گویی به وجود دهها قنات‌های غیرفعالی که در زیر زمین‌های شهر کرمان وجود دارند و به صورت مناسب پر نشده اند، خطر فرونشست زمین را به مردم این شهر گوشزد کرد.
عباس نژاد تصریح کرد: متاسفانه برای فرونشست زمین چندان کاری نمی‌توان کرد زیرا زمین لایه‌هایی رسی دارد که به اندازه میزان تراکم از ضخامت آنها کم می‌شود و پس از آغاز فرونشست، نشست زمین سرعت می‌گیرد و پس از آن در مقطعی کندتر و سپس تقریبا متوقف می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: این نشست تا زمان توقف آسیب‌های قابل ملاحظه ای به جاده ها، باغ ها، مزارع و زمین وارد می‌کند و بهترین راه برای مقابله با این خطر این است که جلو اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی گرفته شود و این پروژه بهترین راهکار در استان برای مقابله با فرونشست زمین است.
عباس نژاد بیان داشت: متاسفانه به نظر می‌رسد حل این مشکل امروزه از دست ما خارج شده و با این مشکل مواجه خواهیم بود لذا بهتر است که در مقابل آن راهکارهای دیگری شامل پرکردن سریع شکاف‌های ایجاد شده، در نقاط مستعد سازه‌هایی با شناژ و کف سازی مناسب احداث شود.
وی با بیان اینکه جاده‌ها هم بایستی فنداسیون مناسب داشته باشند خاطرنشان کرد: ممکن است با جابه جایی برخی سازه‌ها از محل‌های خطرناک به محل کم خطر نیز بتوان اقدام مناسبی انجام داد، به طور کلی احداث ساختمان‌های شناژدار اصولا مقاومت خوبی در مقابل فرونشست زمین ایجاد می‌کنند.
عضو هیات علمی و مدرس دانشگاه شهید باهنر کرمان ادامه داد: ایجاد شکاف در ساختمان‌ها باید بسرعت پر شود وگرنه این شکاف‌ها وسیع تر می‌شوند و ریزش می‌کنند و می‌تواند سبب آسیب جدی شوند.
وی گفت: سازه‌های جدید در مقابل فرونشست زمین در صورت امکان سبک و وسعت اندکی داشته باشند و توزیع بار روی زمین یکسان باشد و در طرفی کوتاه یا بلندتر نباشد که بار آن بر زمین متفاوت باشد.
عباس نژاد تاکید کرد: متاسفانه در استان کرمان مشکل فرونشست زمین را به صورت وسیع از ۴۰ سال پیش داشتیم و درآینده نیز خواهیم داشت، اما در نقاطی که هنوز قنات‌ها دایرند و چاهی حفر نشده شرایط بهتر است لذا بایستی جلو حفر چاه‌ها را بگیریم و نمونه آن در بخش شرقی دشت بم است که امیدواریم با مدیریت خوب جلو نشست زمین در این استان گرفته شود.
وی در پایان اضافه کرد: دولت به علت مشکلات متعدد دیگر این مساله را در اولویت کاری خود قرار نداده و از آنجا که این موضوع به حوزه‌های مختلف ازجمله وزارت نیرو، راه و شهرسازی، منابع طبیعی و محیط زیست ارتباط دارد، به صورت متمرکز به این حوزه پرداخته نشده است.
به گزارش کاج پرس به نقل از ایرنا، به‌نظر می‌رسد خطر فرونشست زمین که دشت‌ها را یکی پس از دیگری تحت تاثیر قرار می‌دهد با توجه به جنس خاک استان کرمان با فوریت و اقدامات کامل تری نیازمند درمان یا پیشروی است و می‌توان با همگرایی و همراهی مردم و مسئولان و انجام اقدامات پیشگیرانه همچون مدیریت آب‌های زیرزمینی و استفاده از جایگزین برای آن از گسترش این پدیده پیش از وقوع حوادث، خطرات جانی و تخریب زیرساخت‌ها جلوگیری کرد....................... کدC128
در شبکه‌های اجتماعی به ما بپیوندید:
کانال تلگرام: https://t.me/kajpress00
پیج اینستاگرام: https://www.instagram.com/kajpress00
