اخبار کشاورزی
ترسیب کربن؛ برای کاهش گازهای گلخانه ای، بهبود کیفیت هوا و امنیت غذایی
پنج شنبه 25 اسفند 1401 16:28
کشاورزی آینده جهان- فرانک مسعودی
ترسیب از نظر لغوی به معنی رسوب دادن و به نقل از لغت نامه دهخدا، ته نشین کردن و دُرد نمودن است.
ترسیب از نظر علمی و کاربردی نیز به روند ذخیره کربن موجود در هوا، توسط خاک و گیاهان گفته می شود.
ترسیب کربن)به انگلیسی: (Carbon sequestration باعث می‌شود که از میزان گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن کاسته و به بهبود کیفیت هوا کمک شود. ترسیبکربنبه معنای رسوب دادن و تخلیهکربنموجود در جو (اتمسفر) به خاک یا اندام های گیاه است.
ترسیب کربن می تواند ذخایر کربن خاک را افزایش و در برابر، انباشت فزاینده گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر را کاهش دهد و درعین حال، امنیت غذایی و مقاومت در برابر تغییرات اقلیمی را نیز ارتقا بخشد.
پروژه ترسیب کربن (GSP) با سه هدف در سطح محلی «بهبود شرایط اجتماعی ـ اقتصادی»، در سطح ملی «احیای مراتع» و در سطح جهانی «ترسیب کربن» در اوایل سال ۱۳۸۰ در کشور اجرایی شد. کارشناسان و محققانی که در امر توسعه و بیابان‌زدائی فعالیت کرده و به موضوع توسعه پایدار می‌پردازند، معتقدند که «اساساً مبارزه علیه فقر، مبارزه با بیابانزایی» است.
پروژه ترسیب کربنCarbon Sequestration Projection ، در سال 2000 توسط دفتر عمران ملل متحد (UNDP) و صندوق جهانی محیط زیست(GEF) طراحی شد.
اولین بار در سال ۱۳۷۸ دفتر عمران ملل متحد با همکاری سازمان برنامه و بودجه کشورمان افرادی را برای آشنایی با طرح ترسیب کربن به کشورهایی که طرح در آنها اجرا شده بود فرستاد و در سال ۱۳۸۰ این طرح در شیرآباد زاهدان کلید خورد ولی بعد از مدت کوتاهی متوقف شد. پس از آن در سال ۱۳۸۳ از سوی دفتر عمران ملل متحد (UNDP) سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به عنوان مجری طرح، انتخاب شد تا آن را در کشور اجرایی کند.
ترسیب کربن به جذب دی اکسید کربن اضافی جو توسط اندام‌های هوایی و زیرزمینی گیاهان مرتعی به منظور کاهش اثرات سوء پدیده گرمایش زمین گفته می‌شود. حدود ۶۰% گرمای زمین بخاطر دی اکسید کربن است و اگر این گاز کنترل یا کم شود تا ۷۰% اثر گازهای گلخانه‌ای بر کره زمین کاهش پیدا می کند.
استراتژی پروژه «احیای مراتع تخریب یافته برای مردم و با مردم (یعنی از نهال‌کاری صرف به بهره‌گیری مردم از منافع نهال‌کاری)، اتخاذ رویکردی یکپارچه و همه‌جانبه‌نگر و استفاده از همکاری توأم زنان، مردان و جوانان، در مدیریت مراتع (از طریق تعقیب اهداف توسط همه مردم و استفاده از نظرات آنها) » است. اجزای این پروژه نیز به چهار بخش «محرومیت‌زدایی»، «مشارکت و کار گروهی»، «مشارکت و توانمندسازی جوامع محلی» و «احیای مراتع و ارائه مدل‌سازی ترسیب کربن» تقسیم می شود.
ترسیب کربن روشیبرای ذخیره سازی طولانی مدت دی اکسید کربن است. این امر برای جلوگیری از پدیده جهانی گرمایش جهانی صورت می گیرد.
ترسیب کربن که همان ذخیره کربن به طور دراز مدت در اکوسیستم های طبیعی (جنگل، خاک و بیوماس اقیانوس ها) یا به وسیله روش ها و وسیله های مصنوعی (تزریق دی اکسید کربن در لایه های عمیق دریا، ترسیب معدنی و ترسیب زمین شناسی) است، از دیگر راه حل های پیشنهادی جهت کاهش کربن تولید شده در اتمسفر است. تلاش های اخیر در علم ژنتیک وفنون کشت بافت، درهای جدیدی را برای توسعه درختان جنگلی جدید و فیتوپلانکتون ها با فتوسنتز بالا و ترسیب کربن نسبتا بالا باز کرده است .
کاهش باران و ذوب یخ‌های قطبی همگی از اثرات گازهای گلخانه‌ای است و از بین 6 گاز گلخانه‌ای بیشترین سهم مربوط به دی‌اکسید کربن (co2) و حدود 60 درصد گرمای زمین به خاطر وجود دی‌اکسید کربن اضافی در جو زمین است؛ لذا پروژه ترسیب کربن به دنبال کاهش دی‌اکسید کربن موجود در جو زمین به‌عنوان مهم ترین گاز گلخانه‌ای است.
موضوع ترسیب کربن امروز یک بحث جهانی است و جامعه جهانی اصرار بر ترسیب کربن دارد. در دنیا، کشورهای توسعه‌یافته بیشترین سهم را در آلایندگی دارند و کشور ما نیز در سال 2000 میلادی رتبه هفد‌هم آلایندگی را داشته است. اما اخیرا، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفته است که ایران جزو ۱۰کشور تولید کننده کربن در دنیا است و این به این معنی است که ایران نیز در جریان گرمایش زمین سهم دارد.
وی در این راستا به موضوع افزایش تخریب جنگل‌ها در سطح کشور اشاره کرده و آن را موجب گسترش ریزگردها و غبارها تا حاشیه دریای خزر دانسته است.
درهر صورت اگر زمین گرم شود، بارش (برف و باران) کم می‌شود و بیابانزایی اتفاق می‌افتد، آن گاه دامداری، کشاورزی و آب شرب با مشکل مواجه شده و فقر به وجود خواهد آمد و متأسفانه تبعات تغییر اقلیم بیشتر به مردم محروم و بی‌بضاعت جامعه می‌رسد و بیشتر مشکلات برای آنها به وجود می‌آید.
ضرورت ها و اهداف پروژه ترسیب کربن :
مهم ترین هدف پروژه ترسیب کربن، توانمند سازی مردم (جوامع محلی) برای مدیریت منابع زیستی تجدید شونده Empowering people for environmental resources management می باشد.
فائو نیز در تحقیقات خود بر انباشت کربن در خاک به عنوان یکی از گزینه‌های مقابله با دی‌اکسیدکربن تولید شده توسط هواپیماها در اتمسفر و کاهش گازهای گلخانه‌ای تاکید کرده است.
به گزارش دفتر نمایندگی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در ایران، بر اساس برآورد های این سازمان، صنعت هوانوردی بین‌المللی و داخلی در مجموع 2 درصد از دی‌اکسیدکربن (با منشأ انسانی) در جهان را تولید می‌کند.
حتی با وجود پیشرفت‌های فنی و عملیاتی که توسط سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی برنامه‌ریزی شده است، هنوز هم 523 مگاتن از دی‌اکسید کربنی که توسط هواپیماها تولید می‌شود باید کاهش یابد تا اهداف از پیش تعیین شده محقق شوند.
در گزارشی که فائو با عنوان «پتانسیل خاک برای کمک به تعدیل انتشار گازهای ناشی از هوانوردی بین المللی» منتشر کرده است، ترسیب خاکی کربن به عنوان یکی از گزینه‌های تعدیل دی‌اکسید کربن هواپیماها توسط یک مکانیسم بازارمحور در «طرح تعدیل و کاهش کربن برای هوانوردی بین‌المللی» پیشنهاد شده است.
مقدار سالیانه کربنی که توسط صنعت هوانوردی در اتمسفر رها می‌شود برابر با 0.03 درصد مجموع کربن ذخیره شده در خاک است. خاک بزرگترین انبار کربن در زمین به شمار می آید. برآورد می‌شود که در یک متر بالایی پوسته زمین در حدود 1 میلیون و 417 هزار مگاتن کربن ذخیره شده است؛ بیش از مجموع کربن موجود در اتمسفر (840 هزار مگاتن) و گیاهان (450 هزار الی 650 هزار مگاتن). تخمین‌ها نشان می‌دهند که در سه متر بالایی پوسته زمین مقدار بیشتری کربن یعنی 2 میلیون و 344 هزار مگاتن انباشته شده است.
خاک ارتباط مستقیمی با تغییرات ترکیب اتمسفر، اقلیم و زمین دارد. ظرفیت بشر برای پیش‌بینی و اصلاح پیامدهای تغییرات جهانی تا حدودی منوط به درک بهتر توزیع و کنترل کربن ارگانیک خاک است.
به کارگیری طرح‌های موفق برای حفظ ذخایر کربن ارگانیک در خاک و جلوگیری از رها شدن آنها و نیز ترسیب بیشتر کربن در خاک، چالش ناشی از دی‌اکسیدکربن هواپیماها را حل خواهد کرد. افزایش محتوای کربن خاک‌ها نه تنها از رهاسازی آن جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند مقدار بیشتری از کربن اتمسفر را ذخیره کرده و به افزایش امنیت غذایی و تغذیه، کاهش فقر و مقاوم‌سازی در برابر رویدادهای ناگهانی و تغییرات اقلیمی یاری رساند.
