تحلیل کشاورزی
وظیفه دیپلماسی ایران در؛
حفظ حقآبه کشور از گنجینه خدادادی رودخانه های مشترک با عراق و ترکیه
در شرایطی که شاهد دست و پنجه نرم کردن دریاچه ارومیه با مرگ قریب الوقوع هستیم و این کابوس چند ساله می رود با بی بارشی های مداوم رنگ واقعیت بگیرد، و همچنین زندگی و زایشی در زاینده رود باقی نمانده تا سرسبزی و آبادانی اراضی اطراف به دلخوشی هایمان بیفزاید، خبر از مناقشه آبی میان ایران، ترکیه و عراق بر سر حقآبه رودخانههای مشترک می رسد که هر چند عراق مدعی ست ایران برخلاف مقررات بینالمللی با سدسازی و تغییر مسیر و کاهش جریان آبهای مشترک، حقآبه این کشور را نقض میکند، سخنگوی صنعت آب ایران میگوید ترکیه و عراق سه برابر آورد دجله بر روی آن مخزن ذخیره آب ایجاد کردهاند تا آب آن را ذخیرهسازی کنند.
در این میان، ترکیه پروژههای ذخیرهسازی آب موسوم به «داپ» (برنامه توسعه آناتولی شرقی) و «گاپ» (برنامه توسعه آناتولی جنوب شرقی) که به ترتیب در حوزه آبریز رودخانه ارس و حوزه آبریز بالادست دجله و فرات واقع شدهاند را دنبال می کند.
فیروز قاسمزاده، سخنگوی صنعت آب در مصاحبهای با خبرگزاری کار ایران (ایلنا) از تداوم مناقشه آبی میان ایران، ترکیه و عراق خبر داد و گفت بغداد از پیشنهاد تهران برای بستن معاهدات محیط زیستی استقبال نکرده است.
به گفته قاسمزاده، ترکیه در خلال پروژههای مذکور حقآبه ایران را نقض کرده و این مسئله علاوه بر تاثیرگذاری روی کمیت و کیفیت منابع آب و کاهش یا سلب دسترسی به این منابع، به از دست رفتن کیفیت خاک و در نتیجه پوشش گیاهی منجر شده و ممکن است در ادامه به ایجاد کانونهای ریزگرد در منطقه بیانجامد.
او تشریح کرد:«آورد دجله حدود ۴۳میلیارد متر مکعب است اما سه برابر این آورد یعنی حدود ۱۳۰میلیارد متر مکعب مخزن برای اهداف ذخیرهسازی آب از سوی سه کشور، بخصوص ترکیه و عراق ایجاد شده است، آورد فرات هم حدود ۳۰تا ۳۴میلیارد متر مکعب است که پنج برابر آن یعنی حدود ۱۷۰میلیارد متر مکعب بارگذاری مخزن اتفاق افتاده است».
وی در ادامه افزود:«پروژه گاپ روی حوزه رودخانههای دجله و فرات اجرایی میشود، ایران از فرات سهمی ندارد اما ۶درصد از آورد ۷۸میلیارد متر مکعبی دجله در کشور ما واقع شده است». او مدعی شد؛ ایران به خاطر «اقدامات بشردوستانه و حسن همجواری با کشور عراق» سعی کرده حقآبه زیست محیطی را رعایت کند و آب را به سمت پاییندست رهاسازی میکند.» اما همانگونه که گفته شد؛ مقامهای عراقی در برابر میگویند ایران برخلاف مقررات بینالمللی با سدسازی و تغییر مسیر و کاهش جریان آبهای مشترک، حقآبه عراق را نقض میکند.
سخنگوی صنعت آب در مصاحبه خود پیگیری موضوع حقابه و تبعات زیست محیطی از مسیری غیر از دیپلماسی را رد کرد و گفت:«در بخش ترکیه از طریق دیپلماسی وزارت خارجه مباحث را دنبال میکنیم که تضمینهایی حاصل شود تا تبعات زیست محیطی ایران را تهدید نکند، هرچند این تهدیدها فراتر از ایران بوده و کل منطقه را تحتالشعاع قرار داده است، چند بار نیز از کشور عراق دعوت رسمی به عمل آوردیم که بتوانیم معاهداتی داشته باشیم تا از تبعات منفی زیست محیطی بر ایران جلوگیری شود اما از سوی مقامات عراق استقبال نشد ولی ما همچنان پیگیر موضوع هستیم.»
بحران تنش آبی علاوه بر تاثیر مستقیم بر معیشت بخش زیادی از جمعیت خاورمیانه، دستکم در ایران و عراق به مسئلهای امنیتی بدل شده و به بروز اعتراضهای وسیع و دامنهدار در دو کشور انجامیده است.
گسترش سدسازیهای ترکیه روی ارس
اما به هر حال نکته حائز اهمیت این است که مسئولان کشور ما به طور جدی جزئيات پروژههای آبی ترکیه را پیگیری کنند و به خاطر پیشگیری از بروز احتمالی چالش با آنکارا، در برابر اقدامات این کشور سکوت پیش نگیرند، زیرا ترکیه در چارچوب پروژه امنیتی داپ، شش نیروگاه برق آبی در ارس احداث کرده و در حال حاضر در حال برنامهریزی برای احداث هشت نیروگاه دیگر است و تنها احداث سد کاراکورت، جریان ارس را بیش از یک میلیارد و ۶۰۰میلیون متر مکعب کاهش داده است.
این در حالی است که ایران یکی از بزرگترین پروژههای آب و خاک خود را در دشت مغان اجرا کرده است. بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی برای اجرای پروژه خداآفرین که در سطح ۴۷هزار هکتار اجرا شده، در سال ۹۸یک میلیارد دلار در استان اردبیل از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی هزینه شده است.
هدف از اجرای پروژه، توسعه اراضی پایین دست سد خداآفرین از طریق انتقال رود ارس اعلام شده که آب سد به صورت مرحلهای به اراضی آماده کشت منتقل میشود. اما تکمیل پروژه داپ، اراضی توسعه یافته کشاورزی در استان اردبیل را به خطر میاندازد و دیگر سرمایهگذاریهای این حوزه را بیاثر میکند.
پروژههای بیشتر و بزرگتر ترکیه، به ویژه پروژه سد سویلمز که اخیراً اعلام شده است، هنوز در راهند. این پروژه با ارتفاع برنامهریزی شده ۱۱۳متر و ظرفیت حمل یک میلیارد و ۴۰۰میلیون متر مکعب، چهارمین سد بزرگ ترکیه خواهد بود. بر اساس گزارشهای رسانههای ترکیه، ساخت این سد در کوپروکوی در نزدیکی شهر ارزروم در اوایل سال ۲۰۲۲آغاز شده است.
گفتنی است که این سد بالادست دره آرارات ارمنستان، جایی که ۳۶درصد محصولات کشاورزی ارمنستان از این دره تامین میشود قرار گرفته و در حال ساخت است.
همه اینها موضوعاتی است که نه تنها باید از سوی دولت و مجلس با دقت و جدیت پیگیری شود، بلکه لازم است جزئیات از طریق رسانه ها مطرح و برای افکار عمومی شفاف سازی شود تا در شرایطی که کشور با خشکسالی و پیشروی پیوسته بیابانی شدن دریاچه ها و تالاب ها مواجه است، این مسئولان، استدلال هایی برای دفاع از عملکرد خود در برابر اعتراضات جامعه مدنی، فعالان محیط زیست، کشاورزان، شهروندان و آیندگان داشته باشند.
فرانک مسعودی
کلیک کنید و به کانال تلگرام کاج پرس بپیوندید: