توسعه پایدار کشاورزی و فن آوری های مرتبط با آن در ایران
کشاورزی آینده جهان- 16/ 01/ 1403
یکی از مباحث مهم و مطرح در عرصه کشاورزی ایران طی سالیان متمادی گذشته تاکنون، توسعه کشاورزی بوده است که متاسفانه در تلاطم روزمره بازرگانی کالاهای اساسی و قیمت آنان گرفتار آمده و به یک موضوع جدی برای دولت های اخیر تبدیل نشده است. به واقع، ضرورت تامین نیاز عمومی محصولات و کالاهای فراوری شده، فرصت و فراغتی برای پرداختن به توسعه پایدار، چه به لحاظ نظری و چه اجرایی و عملی ایجاد نکرده است.
آنچه در پی می آید، تلاشی است برای آشکار ساختن ابعاد و چارچوب بحث نظری توسعه پایدار کشاورزی در ایران، با استناد به آمار و ارقام به دست آمده در سخنرانی یکی از صاحب نظران کشور که مسئولیت های اجرایی در سطوح بالا نیز داشته، یعنی با موضوع توسعه در کنار مسائل اجرایی روزمره درگیر بوده است.
این صاحب نظر در این باب به موضوع برنامه ریزی کشاورزی با 5 شاخص اصلی: برنامه تشکل های تولیدی بخش کشاورزی و غذا، سطح تکنولوژی تولید (تعیین سیستم های زراعی)، تعیین سیاست های حمایتی تولید و تجارت، تعیین برنامه کشت (تعیین ظرفیت تولید) و برنامه استراتژیک حاکمیت و دولت با مرکزیت برنامه ریزی تولید محصولات کشاورزی اشاره می کند.
باید گفت، توسعه کشاورزی الزاما به معنای افزایش کمی سطح زیر کشت و تولید محصول نیست، بلکه این مفهوم بر بستر سیستم اقتصادی اجتماعی، مدرنیته، مزیت های نسبی، توان سرزمینی و دانش بومی، ایدئولوژی حاکمیتی و اهداف امنیتی کشور تعریف می شود.
بر اساس نظر دکتر وفابخش در مورد سابقه تاریخی برخی از برنامه های توسعه تکنولوژیک سخت افزاری و نرم افزاری کشاورزی در ایران می توان به اصلاحات ارضی، کشت و صنعت ها، طرح های محوری تولید مانند طرح محوری گندم، سیستم های آبیاری نوین، تغذیه گیاهی و کودهای شیمیایی، مکانیزاسیون فعالیت های کشاورزی و توسعه صنایع تبدیلی و در نهایت، توسعه گلخانه داری و باغداری نوین اشاره کرد.
اما نمی توان بحث از توسعه کشاورزی کشور به میان آورد بدون اینکه به آسیب شناسی زراعت به عنوان یکی از زیربخش های اصلی کشاورزی پرداخت.
در سخنرانی دکتر وفابخش در مورد آسیب شناسی زراعت ایران، به نداشتن تئوری مدون توسعه پایدار، تغییر اقلیم و افزایش سهم صرف انرژی گیاهان زراعی برای بقا به جای تولید، تقریبا در تمامی اقلیم های کشور، وقوع پدیده های حدی در مورد علل و عوامل موثر بر تولید مانند سرما، گرما، خشکی، یخبندان و موارد دیگر، بلایای طبیعی که همگی شرایط نرمال را برای ظهور توان ژنتیکی گیاهان زراعی به هم زده اند اشاره شده است.
همچنین در حوزه آسیب شناسی زراعت می توان از رفتار متغیر ارقام معرفی شده گیاهان زراعی (علیرغم وجود تنوع رقم) در شرایط اقلیمی جدید و با ظهور پدیده های حدی اقلیمی و عدم تغییر روش های جاری مکانیزاسیون به روش هایی بر اساس حداکثر صرفه جویی در رفت و آمد ماشین ها به دلیل کمبود فیزیکی و گرانی ماشین های کشاورزی تحت عنوان کشاورزی حفاظتی یاد کرد که بایسته است در توسعه کشاورزی با بهره گیری از دانش و تکنولوژی مدرن دامنه زیان آنها را در کشاورزی کشور کاهش داد.
در ادامه بحث آسیب شناسی زراعت کشور به عنوان یکی از موانع توسعه پایدار کشاورزی در کنفرانس ارائه شده توسط دکتر وفابخش معاونت زراعت پیشین، به موارد دیگری از جمله افزایش هزینه های تولید گیاهان زراعی نامتناسب با درآمد حاصله به نحوی که سود منطقی پول صرف شده از نرخ سود بانکی پایین تر و ریسک آن بالاتر می باشد و این افزایش عمدتا در حوزه نهاده های پایه تولید اتفاق افتاده و هر ساله تکرار می شود.
عدم تقسیم بندی نظام های زراعی بر اساس میزان مصرف نهاده و توقع تولید (کم نهاده و پر نهاده) و به تبع آن کمبود ایجاد تفاوت در دستورالعمل های فنی و مدیریت مزارع نواحی مختلف کشور، کمبود مدیریت فراگیر مزرعه (رشته های تحصیل منتج به ورود مهندسین عمومی مزرعه به بازار کار) به دلیل تخصصی شدن زیاد از حد رشته های تحصیلات تکمیلی از کارشناسی زراعت و اصلاح نباتات و کاهش چشمگیر درصد تاثیر متخصصان کشاورزی در شرایط زارعین، تمایل بهره برداران به تبدیل مزارع به باغات در بخش های وسیعی از کشور مانند احداث باغات پسته به جای زراعت خصوصا در استان حاشیه کویر مرکزی ایران.
تغییر برخی کشت ها به محصولات سبزی و صیفی و جالیز و برنج و پسته و بر هم خوردن نسبت محصولات کم آب بر و پر آب بر به دلیل سود بیشتر و کاهش محصولات اساسی حوزه زراعت که حلقه های اولیه خوراک انسان و دام می باشد، نبود راه حل های فنی برای ارتقای بهره وری سایر بخش های وابسته به زراعت مانند دامپروری و در نتیجه فشار روزافزون به بخش زراعت برای جبران کاهش غله و علوفه علیرغم کاهش منابع تولید و نبود سرمایه گذاری مکفی به نحوی که راه حل های دانشمندان علوم دامی کشور هم از جنس زراعی است مانند کاشت سورگوم و ارزن به جای ذرت و ... و محروم ماندن بخشی از بهره برداران دارای توان مالی مناسب از دسترسی به برخی نهاده ها و ماشین آلات با کیفیت به دلیل تحریم های خارجی و انحصارات داخلی اشاره شده است.
در ادامه این کنفرانس موضوعاتی همانند گام نخست تکنولوژی ایجاد شناخت و مدیریت سیستم اطلاعات و داده پردازی، سیستم مدرنیزه کردن کشاورزی و عناصر ساختاری آن، تغییرات کشاورزی در ده سال گذشته در ژنتیک جهانی برای تولید غلات، بررسی تغییرات سطح زیر کشت محصولات زراعی کشور طی 32 سال از 1364 تا 1397، تغییرات عملکرد محصولات زراعی و همچنین درصد تغییرات سطح و عملکرد محصولات زراعی کشور در همین سال ها (1397-1364) و اشاره به افزایش عملکرد گندم متوسط سالانه در هکتار، جدول تغییرات ده ساله تولید واردات، صادرات و عرضه گندم طی سال های 1392 تا 1401، جدول برنامه پیش بینی سالیانه عملیات پروژه های پشتیبانی فنی دولت در تولید گندم در این کنفرانس به عنوان منابع قابل استناد برای ارزیابی دقیق تر و ارائه راهکارهای توسعه آمده که قابل توجه است و عینا در ذیل این گزارش برای استفاده محققان و دانشگاهیان آورده می شود.
جدول فوق آشکار می سازد که حمایت های دولت برای توسعه کشت گندم بسیار ناجیز است و کفاف شاخص توسعه این محصول استراتژیک را نخواهد داد.
در ادامه این سخنرانی علمی، موضوع «چه باید کرد؟» با چهار شاخصه 1- ارتقای بهره وری در کسب و کار 2- ایجاد نوآوری در تکنولوژی 3- هدف گذاری مزیت های نسبی در اقتصاد و 4- بهبود سیاست های کلان در امور حاکمیتی مطرح می شود.
همچنین در ادامه این کنفرانس موضوع تکنولوژی های روز دنیا مورد استفاده تجاری در بخش کشاورزی و چند سرفصل دیگر به عنوان فنون توسعه کشاورزی آمده است که در قسمت های بعدی به اطلاع خوانندگان ارجمند می رسد.
در شبکه های اجتماعی به ما بپیوندید:
