سه شنبه چهاردهم اسفند

فرانک مسعودی

از سال 1328 تاکنون که موضوع آبخیزداری و آبخوان داری با عناوین و تشکیلات مختلف، از اداره بررسی های آب و خاک گرفته تا دفتر فنی خاک در سال 1347، «شورای عالی آبخیزداری» در سال ۱۳۵۰به ریاست معاون نخست وزیر در امور عمرانی، دفتر حفاظت خاک و آبخیزداری در سال ۱۳۵۱، ارتقاء آبخیزداری از سطح یک دفتر به یک معاونت در وزارت جهاد سازندگی در سال 1370و سپس ادغام وزارتخانه های جهادسازندگی و کشاورزی و تشکیل وزارت جهادکشاورزی در پاییز ۱۳۸۰که معاونت آبخیزداری به سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور انتقال یافت و با اصلاح ساختار سازمان مذکور در تاریخ 1394/۱۱/17و شکل گیری معاونت آبخیزداری، امور مراتع و بیابان، وظایف آبخیزداری و آبخوانداری در دفاتر جدید تحت عنوان «دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک» و «دفتر کنترل سیلاب و آبخوانداری» ساماندهی و تداوم یافت، این دو مفهوم، یعنی آبخیزداری شامل مدیریت حوزه آبخيز و آبخوانداری در کشور ما نقش برجسته ای در کشاورزی داشته است.

آبخیزداری به معنی مدیریت آبهاي توليد شده از طريق بارش باران يا ذوب برف است که وارد يك رودخانه يا يك آبراهه اصلي شده و نهايتا از طريق خروجي حوزه از محدوده حوزه آبخيز خارج مي‌گردد. اگر در حوزه آبخيز برنامه‌هاي آبخيزداري اجرا گردد مقدار آبي كه از حوزه خارج می شود قابل توجه نخواهد بود اما اگر برنامه‌اي براي جمع آوری آبهاي توليدي نداشته باشيم به راحتي از دسترس خارج مي شوند .

اما خوب است گفته شود که یکی از ضرورت های آبخيزداري در جهت حفاظت از خاك و كنترل فرسايش آن است.

اگر آبخیزداری انجام نشود، در برابر سيلاب هاي ويرانگر، خشكسالي ها، نابودي جنگلها و مراتع، پر شدن مخازن سدها از رسوب، پايين رفتن سطح آب زير زميني، خشك شدن آبگيرها و تالاب ها در انباشت رسوب و كم شدن عمق آب آنها، آسيب جدي بر محيط زيست انساني و جانوري ناگزیر خواهد بود. آبخیزداری امروزه يكي از شاخصه‌هاي مهم توسعه يافتگي به شمار می رود.

آبخوانداری نیز مجموعه عملیات اجرایی برای مهار باران و سیلاب و نفوذ آنها به درون زمین با هدف تقویت ذخیره «آب سبز» در خاک و بهبود وضعیت «آب آبی» در آبخوان چاه ها، چشمه ها و قنوات است که منجر به کاهش سیل خیزی، مرطوب سازی خاک، احیای پوشش گیاهی، کاهش فرسایش، تثبیت کانون های گرد و غبار، جلوگیری از فرونشست زمین، حفاظت آبخیزها، حفظ تعادل عرصه های منابع طبیعی، بهبود و استمرار تولید کشاورزی، بهبود معیشت آبخیزنشینان و پایداری سکونت گاه ها به ویژه در روستاها می گردد.

با این مقدمه به سراغ خبری می رویم که اعلام می دارد علی تیموری، رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و معاون وزیر جهاد کشاورزی گفته است: حدود ۳۵همت اعتبار مربوط به مدیریت قنوات و آبخیزداری در بودجه دیده شده که دو سوم آن برای آبخیزداری و آبخوان داری تصویب شده است.

وی چهاردهم اسفند ماه در مراسم افتتاحیه نمایشگاه منابع طبیعی با حضور وزرای جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی، در محل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، با اشاره به آغاز هفته منابع طبیعی از ۱۵اسفند ماه، گفته است: جنگل‌ها، مراتع، کوه‌ها، دریاها و دره‌ها بر اساس اصل ۴۵قانون اساسی کشور جز انفال هستند و مدیریت بر آنها بر عهده حاکمیت است.

وی در مورد وضعیت منابع طبیعی کشور گفته است: از مجموع ۱۶۵میلیون هکتار وسعت ایران حدود ۱۳۴میلیون هکتار جز منابع طبیعی بوده و از این آمار ۸۲میلیون هکتار مرتع هستند. وی، حدود ۹درصد از مراتع را دارای تراکم مناسب و ۶۵درصد را دارای تراکم پایین برشمرده است.

معاون وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به عرصه‌های بیابانی کشور، اظهار کرده: حدود ۳۲میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی کشور بیابان بوده و ۱۵میلیون هکتار از آنها جز کانون‌های بحرانی کشور محسوب می‌شوند.

رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در ادامه به پتانسیل‌های کشور اشاره کرده و گفته: ایران از ۱۳اقلیم دنیا ۱۱اقلیم را در خود دارد؛ ضمن اینکه ۸هزار گونه گیاهی در کشور رشد می‌کنند که ۲هزار گونه آنها مختص ایران و بومی هستند.وی گفت: این گیاهان در داخل بیشتر مصارف دارویی داشته و استفاده پزشکی می‌شوند.

تشکیل کارگروه مقابله با تغییر اقلیم

تیموری در ادامه مراسم با اشاره به تغییر اقلیم در جهان، عنوان کرد: ایران نیز از این امر مستثنا نبوده و امروز ما با کاهش باران و گرم شدن زمین مواجه هستیم که باید با روش‌های نوین به مقابله با این تغییرات بپردازیم.

معاون وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به تشکیل کارگروه ویژه مقابله با تغییرات اقلیمی در سازمان منابع طبیعی، اظهار کرد: در این راستا دو موضوع برای مسئولان این سازمان دارای اهمیت بسیار است؛ آبخیزداری و آبخوان‌داری.

وی تاکید کرد: ۱۲۵میلیون هکتار از اراضی کشور بستر خوبی برای اجرای آبخیزداری است و در این مدت ۳۲میلیون هکتار آبخیزداری انجام شده یا در حال اجرا است.

رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به تکالیف برنامه هفتم توسعه در حوزه آبخیزداری بیان کرد: مطالعات ۲۰میلیون هکتار از منابع طبیعی کشور انجام شده و بر اساس تکلیف برنامه هفتم توسعه که باید همین مقدار در طی ۴سال عملیاتی شود، آماده بهره برداری است.

وی افزود: حدود ۳۵همت اعتبار مربوط به مدیریت قنوات و آبخیزداری در بودجه دیده شده بود که دو سوم آن تصویب شد. به این ترتیب اعتبارات از ۱.۵همت به ۲۶همت افزایش یافته است.

جنگل داری نوین تکلیف برنامه هفتم توسعه

تیموری با اشاره به وسعت جنگل‌های کشور در ادامه سخنان خود، گفت: قدمت سازمان به بیش از ۱۰۰سال می‌رسد و رسیدگی و مدیریت جنگل‌ها نیز در این مدت مورد توجه جدی قرار گرفته است.

وی تصریح کرد: با تصویب برنامه هفتم توسعه برداشت چوب از جنگل‌های هیرکانی ممنوع و سازمان مکلف شد جنگل داری نوین را در دستور کار خود قرار دهد.

معاون وزیر جهاد کشاورزی توضیح داد: در طرح مدیریت زاگرس ۱۱استان درگیر موضوع هستند و تلاش می‌شود تا جنگل داری اجتماعی به مرحله اجرا برسد. به این ترتیب مردم و افراد محلی که سود اقتصادی آنها به این مسئله گره خورده، خود حفاظت و مدیریت این منابع را پیگیری می‌کنند.

تیموری گفته است: ۶۵۰شهر و ۸هزار روستا در معرض سیلاب قرار دارند که با مدیریت حفاظت از منابع طبیعی از سوی مردم محلی ضمن نگهداشت این منابع خدادادی، شاهد رونق گردشگری در این بخش‌ها خواهیم بود.