اخبار کشاورزی:
از مزرعه تا مدیریت؛ درس‌های خوزستان برای ایران در خشکسالی
کشاورزی آینده جهان: 14/ اردیبهشت/1404
در شرایطی که برخی استان‌ها هنوز درگیر تنش آبی‌اند، خوزستان با بهره‌وری بالای منابع و مشارکت فعال ذی‌نفعان، به الگوی نوین مدیریت بحران در کشور تبدیل شده است.در حالی‌که ۱۷ استان کشور در سال آبی جاری با کم‌آبی شدید و کاهش ظرفیت سدها مواجه‌اند، خوزستان با رشد ۸.۴ درصدی سطح زیرکشت و افزایش ۱۴.۲ درصدی بهره‌وری آب کشاورزی، به الگویی برای مدیریت غیرمتمرکز منابع در شرایط بحرانی تبدیل شده است. تجربه این استان نشان می‌دهد راه عبور از خشکسالی، نه در سدسازی بیشتر، بلکه در اصلاح حکمرانی آب و مشارکت‌دهی واقعی به ذی‌نفعان محلی است.
مدیریت در دل بحران؛ افزایش کشت با وجود کاهش آب سدها
بررسی داده‌های شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان می‌دهد ورودی آب به سدهای دز و کرخه در سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ نسبت به میانگین ۳۰ ساله، به ترتیب ۳۳ درصد و ۲۷ درصد کاهش داشته است. با این حال، استان خوزستان توانست سطح زیرکشت خود را از ۵۹۰ هزار هکتار در سال گذشته به ۶۴۰ هزار هکتار در سال جاری برساند؛ افزایشی معادل ۸.۴ درصد.
این در حالی است که در استان‌هایی نظیر اصفهان و فارس، سطح زیرکشت به‌ترتیب ۲۵ درصد و ۱۸ درصد کاهش یافته است. مقایسه این ارقام نشان می‌دهد مدل خوزستان، با وجود فشار آبی مشابه یا حتی شدیدتر، توانسته تولید کشاورزی را نه‌تنها حفظ، بلکه توسعه دهد.
موفقیت خوزستان را می‌توان حاصل سه مداخله کلیدی دانست:
مدیریت مزرعه‌محور:
برخلاف الگوی متمرکز تصمیم‌گیری، در خوزستان بیش از ۲۵۰ تعاونی کشاورزی در قالب «شورای بهره‌برداران محلی» شکل گرفته‌اند که اطلاعات اقلیمی، نیاز آبی، دوره‌بندی کشت و وضعیت شبکه‌های انتقال را در اختیار ستاد مدیریت بحران استان قرار می‌دهند. این شوراها نقش اجرایی نیز داشته و مسئول توزیع عادلانه آب بین کشاورزان هستند.
2. افزایش راندمان آبیاری:
طبق گزارش معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، راندمان سیستم‌های آبیاری در خوزستان از ۳۹.۲ درصد در سال ۱۴۰۱ به ۴۴.۸ درصد در سال جاری رسیده است. این رشد ۱۴.۲ درصدی، عمدتاً به‌دلیل توسعه آبیاری نوین در ۱۲۰ هزار هکتار و بازسازی کانال‌های سنتی در ۹۶ هزار هکتار از اراضی است. همچنین، مصرف آب در واحد سطح در کشت گندم از ۸,۵۰۰ مترمکعب در هکتار به ۷,۱۰۰ مترمکعب کاهش یافته است.
3.اعتمادسازی و هم‌افزایی اجتماعی:
در سال جاری، ۳۸ نشست استانی، ۱۲۲ جلسه شهرستانی و بیش از ۵۷۰ نشست محلی با حضور کشاورزان، مدیران آبیاری، نمایندگان دولت و کارشناسان برگزار شده است. این ارتباط منظم موجب کاهش تنش‌های محلی و جلوگیری از بروز اعتراض‌های صنفی شده است. نرخ مشارکت داوطلبانه کشاورزان در طرح‌های الگوی کشت نیز از ۴۳ درصد در سال گذشته به ۶۸ درصد در سال جاری رسیده است.
نقش دولت: از مداخله‌گر به تسهیل‌گر
یکی از نکات برجسته مدل خوزستان، تغییر جایگاه دولت از یک نهاد مداخله‌گر به یک «تسهیل‌گر میان ذی‌نفعان» است. استانداری خوزستان با کمک وزارت کشور، دستورالعملی صادر کرده که در آن، دستگاه‌های اجرایی مجاز به مداخله مستقیم در توزیع منابع آبی نیستند، مگر در شرایط بحرانی. این دستورالعمل سبب شده تا سرعت تصمیم‌گیری در سطوح محلی افزایش یابد و تعارضات میان کشاورزان و دولت کاهش پیدا کند.
همچنین، دولت با تخصیص ۸۰۰ میلیارد تومان اعتبار از محل بودجه سازگاری با کم‌آبی، امکان تجهیز شبکه‌های زهکشی و نوسازی ایستگاه‌های پمپاژ در چهار دشت بزرگ خوزستان را فراهم کرده است.
آینده‌نگری؛ بومی‌سازی مدل خوزستان در ۵ استان اولویت‌دار
مرکز ملی مطالعات خشکسالی در تحلیلی که اسفندماه گذشته منتشر کرد، پیشنهاد داده که مدل خوزستان در پنج استان اولویت‌دار (فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، مرکزی و گلستان) اجرا شود. در این تحلیل آمده است که اگر فقط در ۳۰ درصد اراضی این استان‌ها، مدل خوزستان پیاده‌سازی شود، صرفه‌جویی ۱.۷ میلیارد مترمکعب آب در سال ممکن خواهد بود.
این میزان معادل مصرف سالانه آب آشامیدنی ۸ کلان‌شهر کشور است و می‌تواند به کاهش تنش‌های آبی در ۳۵ دشت بحرانی کشور کمک کند.
تجربه‌ای که باید جدی گرفته شود
در شرایطی که ایران تا سال ۱۴۱۰ با خطر کم‌آبی ساختاری مواجه است، خوزستان یک نمونه واقعی از «تحول در دل بحران» ارائه داده است. این تجربه نشان می‌دهد که با ترکیب بینش علمی، مشارکت اجتماعی و حکمرانی منعطف، می‌توان حتی در سخت‌ترین شرایط نیز به رشد و پایداری دست یافت. اکنون، زمان آن است که سایر استان‌ها به‌جای تکرار راه‌های شکست‌خورده، به خوزستان نگاه کنند؛ نه فقط به‌عنوان یک استان، بلکه به‌عنوان یک مدل قابل تکثیر ملی.ا.............. //111 a.h
eitaa.com/kajpress
