بيلي که همچنان در دست وزارت نيروست!
کشاورزی آینده جهان- 12/ 01/ 1404
حجت اله انصاری(جابری)
از اواخر اسفندماه 1403 و همچنین طی روزهای اخیر شاهد اخبار و نقل قول های متعدد از زبان مسئولان در رده های مختلف کشوری و استانی هستیم که از کمبود آب پشت سدها خبر می دهند. از سویی مشکلات فراوان ناشی از ناترازی انرژی، اصطلاحی که دولتمردان طی پاییز و زمستان گذشته برای کمبود آب و قطعی برق در مناطق مختلف کشور به کار بردند و همچنین انعکاس اخبار گوناگون از سوی مقامات مرتبط در مورد ناکارآمدی و یا در مواردی بلااستفاده بودن سدها؛ موجب شد به یاد تحلیلی به قلم «منصور انصاری» که در دیماه 1400در مجله صنایع زیرساخت های کشاورزی منتشر شد بیوفتم که بازنشر آن برای روشن شدن بیشتر افکار عمومی و متخصصان، ضروری به نظر می رسد. گرچه به نفع سیاست مداران شیفته سدسازی نیست و منافع سودجویانه برخی که با منافع ملی فاصله زیادی دارد را زیر سوال می برد!
بيلي که همچنان در دست وزارت نيروست!
منصور انصاري- دیماه 1400
شايد اگر طي سال هاي پيش رو باز هم ده ها سيل ويران کننده در اقليم هاي متفاوت جاري شود و موجب خسارات و آسيب هاي جدي به ابنيه تاسيسات ساختماني، توليدي و نهايتا زيرساخت ها و محصولات کشاورزي اعم از زراعت، باغباني، دام و طيور و آبزيان گردد، موضوع کسب و کار سد سازي از رونق نخواهد افتاد و در دولت هاي آينده نيز همچنان از حمايت هاي اعتباري هنگفت برخوردار مي شوند زيرا به جامعه مخاطب تصميم گير و مسئولان و دست اندرکاران چنين القا شده است که سدها و سد سازي تنها راه مقابله با سيل هاست.
گرچه هر بار که سيل در کشور ما اتفاق افتاده بيش از حد ويران کننده، مخرب و زيان بار بوده است با اين وجود دامنه اين تفاسير و القائات تا آنجاست که سدسازي را شاخص پيشرفت و توسعه و حتي اقتدار دولت ها قلمداد مي کنند.
اين تبليغات و به نوعي فرهنگ سازي کاذب و البته تحقيق نشده اي از اين دست که بعضا لق لقه زبان روشنفکران بوروکرات سطحي مستخدم دولت هاست، بسترساز انتفاع تيم هاي اقتصادي قدرتمندي بوده است که در سايه بودجه هاي هنگفت مصوب و ارزهاي ارزان دولتي موسوم به ترجيحي طي 40 سال گذشته مجري پروژه هاي سدسازي بوده اند؛ گروه هاي سازمان يافته اي که با جذب و جلب نظر مقامات محلي يا اطرافيان آنها و تامين منافع و خواسته هاي بعضا رانتي دست اندرکاران همراهي آنان را کسب کرده اند!
ترجيع بند توجيهات اين گروه هاي قدرتمند سدسازي، ايجاد اشتغال و توسعه منطقه بوده است که متاسفانه توانسته اند همراهي بعضي از نمايندگان منطقه در مجلس شوراي اسلامي را نيز به دست آورند که مگر در آينده بگويند در دوره ما بود که اين يا آن سد ساخته شد، گرچه احتمال فساد هم وجود داشته.
اين پديده متداول به گونه اي بوده است که تحقيق و مطالعة همه جانبه اي در مورد بسياري از اين سدها بعد از ساخت، صورت نگرفته است که اين سرمايه گذاري عظيم دولتي چه تاثيرات مثبت يا منفي بر محيط زيست، قنات ها، ميزان آب تبخير شده سطوح سدها و يا مقابله موثر با سيل ها داشته يا کم تاثير و بي تاثير بوده است، مطالعاتي که مي تواند آشکار سازد آيا سرمايه گذاري انجام گرفته مفيد بوده يا مضر و چه دستاورهاي اقتصادي براي منافع منطقه اي و ملي داشته، مطالعاتي که اگر هم انجام شده انتشارعمومي نيافته تا درس آموز باشد و براي تجربه هاي بعدي به کار آيد.
در اين ميان، وزارت جهادکشاورزي مقهور در مقابل وزارت نيرو، وزارتخانه اي برخوردار از لابي هاي قدرتمند سدسازي و ذي نفوذ نتوانسته است اين مفهوم را فرهنگ سازي کند که تجربه ساليان متمادي چند دهه اخير و حتي قرون گذشته آشکار ساخته است در سرزمين پهناور ايران با شرايط اقليم خشک و نيمه خشک با متوسط 300 روز آفتاب درخشان در سال نبايد آب را در مقابل چشم خورشيد گسترانيد، زيرا خوان پر برکتي براي تبخير آب خواهد بود!
وزارت جهاد کشاورزي نتوانسته است اين مفهوم را با صراحت و قاطعيت فرهنگ سازي کند و به تصميم گيران و تصميم سازان بقبولاند که به جز سدسازي، مي توان با سرمايه اندک و مشارکت بالاي مردم در اقصي نقاط کشور، از راه هاي ديگري همانند ايجاد آبخوانها و آبخيرها و استخدام مردم محلي با عناوين آبخيزبان و يا آبخوان بان، آب را نگهداري و به سفره هاي زيرزميني هدايت کرد و در عين حال، خيلي موثرتر دامنه تخريب سيل ها را کاهش داد، شرايطي که احداث سدهاي غيرضروري و حتي مضر و ناکارآمد که بهانه اي براي بلعيدن پول هاي دولتي است تعطيل و مقدمه نصب و راه اندازي سامانه هاي نوين آبياري مهيا گردد.
کساني که بيش از حد به نظريه سدسازي در هر شرايط و اقليمي تاکيد دارند گمان مي کنند ايرانيان قديم انسان هاي ناداني بوده اند که به جاي ايجاد کانال ها و مسيرهاي آبرساني روباز، به زجر و دشواري احداث قنات هاي طولاني در عمق زمين روي آورده اند و از سرخوشي رنج احداث اين سازه ها را بر خود هموار کرده اند!
قصد اسائه ادب در ميان نيست ولي بايد گفت در کنار وزارت قدرتمند نيرو با وزراي زيرک و متکي به شرکت هاي بزرگ مرتبط با هيدرولوژي و سدسازي، وزراي جهاد کشاورزي غالبا فشل، بي کفايت، کم اعتقاد به مردم و مشارکت آنان و به دور از فرهنگ سازي مستدل و استدلالي از طريق رسانه هاي مستقل منتقد تخصصي بوده اند. وزرايي سياست زده، صحنه گردان سياست، شعاري و يا خيال پرداز که نه تنها نتوانسته اند از مصالح و منافع کلي کشاورزي و کشاورزان دفاع کنند بلکه اين منافع را قرباني سياست هاي زودگذر و مقطعي دولت ها کرده اند و اگر بعضا مقتدر بوده اند از دانش جامع تخصصي کشاورزي برخوردار نبوده اند.
با تاکيد بر اين نکته که آلت دست دولت ها بودن با همسويي و همراهي با کابينه ها ماهيتا متفاوت است، طي 40 سال گذشته، وزارتخانه هاي کشاورزي سال هاي اول انقلاب و جهاد کشاورزي بعدي، هرگز نتوانسته اند دولت ها را متقاعد کنند که نظريه هاي علمي و متقن در بخش کشاورزي را مورد توجه قرار دهند و مفهومي علمي طي 43 سال گذشته محقق نشده است که دولت بايد ابزاري براي تحقق برنامه هاي عملي کشاورزي باشد نه برعکس.
طي چهار دهه تاريخي گذشته، همواره کشاورزي و وزراي کشاورزي کشور ابزاري براي سياست هاي زودگذر و نه راهبردي دولت ها بوده اند و هميشه شعارهاي هيجاني «حمايت از توليد داخل»، «توليد، خط قرمز ماست» و «خوداتکايي و امنيت غذايي همزاد استقلال کشور است»، سر داده اند، در حالي که آنچه اتفاق افتاده تنظيم بازار با گوشت مرغ و تخم مرغ ترکي بوده است.
وزراي جهادکشاورزي طي ساليان گذشته چند بار ادعا کرده اند کشور به خوداتکايي در گندم رسيده و هر بار هم بلافاصله موضوع واردات گندم به بهانه هاي مختلف در راس اخبار قرار گرفته اما اخيرا در واردات اين محصول استراتژيک رکورد زديم و به واردات 9 ميليون تن گندم رسيديم! بهانه اين بار خشکسالي بود ولي شاهد انتشار گزارش هاي تصويري بسياري بوديم که کشاورزان گندم کار به دليل مقرون به صرفه نبودن قيمت گندم، مزارع خود را در آستانه درو به گوسفند داران اجاره دادند زيرا برايشان با صرفه تر بود.
حال اگر به اصل موضوع برگرديم بايد گفت به دليل ضعف هاي جدي که گفته شد، طي ساليان متمادي گذشته وزارت جهاد کشاورزي «بيلش» را به وزارت نيرو داده است که آبش را قطع کند! حتي طرح تعادل بخشي آب هم نتوانست اين «بيل» را از دست وزارت نيرو بگيرد زيرا وزارت جهاد کشاورزي نتوانسته است طي 4 دهه گذشته، با اقتدار سياست و برنامه اي راهبردي و همه جانبه تدوين، اعلام و اجرا کند و کشاورزي مملکت همواره در چرخه يک سياست آلاکلنگي بالا و پايين شده است؛ يک وزير گفته با توجه به کمبود آب، نکاريم يا کمتر بکاريم، ديگري گفته است تا آخرين قطرة آب بکاريم، وزارت نيرو هم گفته است شما صلاحيت حفظ منابع آبي و تنظيم ميزان استحصال و مصرف آب را نداريد، پس بيل بايد دست من باشد.
به واقع هيچکدام از وزراي متولي کشاورزي مملکت در هيچ مقطعي شرايط و ويژگي هاي تجارت و بازارهاي جهاني را درک نکرده اند و از ظرفيت هاي عينا موجود و اجتناب پذير رقابت هاي بازرگاني غلات و ساير فراورده هاي دام و طيور بهره نگرفته اند. در هيچ دوره اي از سياست ورزي در کشاورزي يک وزير نتوانسته است مقتدرانه از مبادلات علمي و دستاوردهاي جهاني در عرصه علوم کشاورزي براي تقويت زيرساخت ها اعم از بذر و درختچه و نشا گرفته تا اسپرم يا جنين نژادهاي تجاري در دام و طيور و آبزيان مستقلانه دفاع و از ارز ارزان ترجيحي براي اين بخش استفاده کند زيرا وزرا، مرعوب سياست هاي شعاري جاري بوده اند و کشاورزي مملکت قرباني تامين مصرف با نادرست ترين شيوه هاي بازرگاني داخلي شده است.
گرچه از هدف نگارش اين مقاله دور شديم، ولي به خبري اشاره مي کنيم که به نقل از مديرکل منابع طبيعي و آبخيزداري جنوب کرمان از آبگيري 95 درصد از 95 سازه آبخيزداري در هفت شهرستان استان کرمان و ذخيره سازي 750 ميليون متر مکعب آب ياد مي کند. اين اتفاق و دهها اتفاق ديگر طي نيمه دوم سال 1399 تاکنون در حالي است که در يک مقطع اساس اعتبارات اين بخش سرنوشت ساز در کشاورزي حذف شده بود يا بسيار ناچيز بود، چرا؟ به دليل همان بيلي که ذکر خير آن رفت.
حال کافيست وزير کنوني که به گفته خود هر روز صبح و بعضا تا پاسي از شب در قرارگاه هاي امنيت غذايي سنگرداري مي کند دستور دهد يک کار مطالعاتي با موضوع مقايسه ميزان هزينه هاي صرف شده براي اين تعداد سازه آبخيزداري با هزينه هاي يک سد متوسط در منطقه و نتايج مثبت و منفي هر کدام توسط يک گروه محقق متخصص بي طرف انجام شود و نتايج آن نه در جزوه هاي محرمانه سرگردان بر روي ميزهاي اين يا آن وزارتخانه، بلکه به صورت ساده و گويا توسط رسانه ها انتشار و فرهنگ سازي شود.
خلاصه کلام اينکه دکتر ساداتي نژاد که براي بررسي خسارت سيل به کرمان سفر کرده است، علاوه بر تلاش براي تامين خسارت کشاورزان سيل زده، در اين مسئله هم مداقه کند که چه بايد کرد تا سيل هاي تکرار پذير اين چنيني که غالبا يک تهديد هستند به فرصت تبديل شوند و در کنار 5 راهبرد اعلام شده يک راهبرد «پرداختن به زيرساخت هاي کشاورزي» اضافه کند.
در شبکه های اجتماعی به ما بپیوندید:
